گیاهان پایتخت طبیعت ایران، استان کهگیلویه و بویر احمد

1.بومادران

نام محلی: برنجاس یا قیصوم

نام علمی:Achillea millefoliom

ویژگی ظاهری: گیاهی به ارتفاع ۲۰ تا ۹۰ سانتی‌متر با برگ‌هایی پوشیده از کرک و رایحه‌ای تلخ است. گل های این گیاه سفید و گاهی به رنگ صورتی ملایم نیز دیده می شود.

بومادران که اصالتا متعلق به اروپای شمالی و آسیای غربی است دارای اسانس اینومین و تانن است.از این گیاه اغلب به عنوان داروی قطع تب استفاده می‌شود و در درمان سرماخوردگی مفید است. ضد شوره سر، محرک رشد مو، ادرار آور، محرک دستگاه گوارش، تقویت کننده سیستم قاعدگی است و روغن این گیاه خاصیت ضد التهاب و ضدآلرژی دارد.اگر سابقه‌ی سکته قلبی یا مغزی دارید این دارو در سفر به شما کمک خواهد کرد زیرا ضد ترومبوز مغزی و شریانی است. از آنجا که بومادران خاصیت ضدخونریزی دارد اگر درطول سفر خون دماغ شدید فورا یک برگ تازه از گیاه را داخل بینی قرار دهید.متداول ترین نحوه‌ی استفاده از بومادران جوشانده آن است و باید آن را مثل چایی دم کنید.

هشدار: ممنوعیت مصرف در دوران بارداری

2.آویشن

نام محلی: اوریشوم یا حاشا

نام علمی: Zataria multiflora

ویژگی ظاهری: شبیه درختچه‌ای همیشه سبزو کوتاه است. برگ‌ها به رنگ خاکستری روشن و با بوی بسیار نافذ و دارای دم برگ‌های کوچکی نیزاست .اجتماع گل‌های صورتی آن در نوک شاخه‌هاست و برگ‌هایی شبیه کرک دارد.

این گیاه، بومی قسمت‌های مرکزی و جنوب اروپا، بالکان و قفقاز و حاوی اسانس تیمول و آنتی بیوتیک طبیعی بوده و دمنوش و جوشانده آن برای افرادی که مبتلا به بیماریهائی نظیر: درد معده، سرطان، کلسترول، ورم روده، اختلال های مغزی و کلیوی، مسمومیت ، دندان درد، ناراحتی کبدی ، چاقی، ورم کلیه، ناتوانی جسمی، آسم، درد سیاتیک، سنگ کلیه، ترشخات رحم ، زکام سوءهاضمه، آرتروز، واریس وبرفک دهان می باشند، مفید است. مصرف خوراکی آویشن دارای اثر خلط آوری و ضد سرفه‌ی خوبی است.آویشن گیاه محبوب زنبورعسل است و عسل آویشن نیز تمام خواص خود گیاه را دارد.

نکته قابل توجه: به بعضی از گونه‌های گیاه هایThymus در ایران آویشن گفته می‌شود. این گیاه در مناطق زیادی از ایران در شمال، غرب و مرکز از جمله مازندران، گیلان، آذربایجان، زنجان، کردستان، اطراف تهران و اطراف قزوین می‌روید.

هشدار: ممنوعیت مصرف در دوران بارداری

 

3.مریم گلی

نام محلی: مرورشک

نام علمی:Salvia officinalis

ویژگی‌های ظاهری: مریم گلی یک گیاه علفی و چندساله است که ارتفاع اش به ۴۰ تا ۸۰ سانتی متر می رسد. قسمت های مختلف این گیاه دارای کرک های خاکستری رنگ است و گل های این گیاه به رنگ آبی مایل به بنفش هستند. یک گیاه بسیار تلخ مزه‌ که دارای رایحه‌ی معطر وخوشبو است.

گیاه مریم گلی ضد درد، آرامش‌بخش، ضدسرطان، ضدآلزایمر، ضدمیکروب، ضدتعریق، آنتی‌اکسیدان، کاهش‌دهنده شیر در زنان باردار، کاهش‌دهنده میل جنسی، قاعده‌آور و کاهنده پرفشاری خون است. از آنجا که برای کاهش قندخون مفید است بهتر است افراد دیابتی در طی سفر‌های خود آن‌را همراه داشته باشند.تسکین دهنده درد گلو و ضد باکتری است.

هشدار: مصرف مقدار زیاد مریم گلی در مدت طولانی موجب افزایش ضربان قلب، گرگرفتگی، خشکی دهان، تشنج و سرگیجه می‌شود.

۴.گل گاو زبان

نام محلی: گل گاوزون

نام علمی:Officinalis Borage

ویژگی های ظاهری: گاو زبان گیاهی است علفی که ارتفاع ساقه آن تا ۶۰ سانتیمتر می رسد. ساقه‌ی آن خاردار و برگ های  این گیاه ساده و پوشیده از تارهای خشن است . گل های آن آبی ، سفیدو بنفش  هستند.

این گیاه دارای نیترات پتاسیم ، مالات کلسیم ، منگنز ، منیزیوم ، اسید فسفریک و آلانتویین است. گل گاو زبان از شمال آفریقا وارد شده و جوشانده ودمنوش این گیاه حواس پنجگانه را تقویت کرده و بسیار نشاط‌آور، بازکننده رنگ رخسار، کاهنده غم و اندوه و ضد وحشت و اضطراب است و می‌تواند حواس‌پرتی را رفع و تنگی نفس ناشی از آشفتگی ذهنی را بهبود بخشد.برگ های  تازه گل گاو زبان دارای مقدار زیادی ویتامین C می باشد و می‌توان برای انواع سالاد از آن استفاده نمود. توصیه می‌شود افرادی که یبوست دارند به همراه داشتن این گیاه مسهل را در مسافرت ها فراموش نکنند.

هشدار: ممنوعیت مصرف در دوران بارداری

۵.بابونه

نام محلی: بابینه

نام علمی:Chamaemelum Nobile

ویژگی های ظاهری: بابونه گیاهی است دایمی و ارتفاع آن تقریبا ۳۰ سانتی متراست. دارای بویی معطر که ساقه آن به رنگ سبز مایل به سفید ،برگ های آن کوچک و دارای بریدگی های باریک و نامنظم و پوشیده از کرک است .تجمع گل‌ها در انتهای ساقه‌ها و گل‌های سفید در اطراف وگل های زرد در قسمت وسط قرار دارند .این گیاه بیشتر دراستان های غربی کشور ازجمله یاسوج به صورت خودرو می‌روید.

گل های بابونه دارای اسانس تانن ، فیتوسترول و همچنین ماده ای تلخ بنام اسید آنته میک ( Anthemique Acid) می باشد . رفع سوء هاضمه، ضد اسپاسم گوارشی، تقویت معده ،تقویت اشتها، تقویت حافظه، تقویت اعصاب و مغز، آرام بخش، ضد میگرن، خواب آور، ضد اضطراب، ضد بیقراری، گشاد کننده عروق، کاهنده فشار خون، رفع و درمان اگزما، کمک درمان جوش غرور و آکنه، ضد ورم و قرمزی پوست، برطرف کننده زخم های جلدی است. اگر در سفر دچار سوختگی شدید حتما برای بهبودی محل سوختگی از این گیاه پر خاصیت می توانید استفاده کنید.

هشدار: به دلیل خاصیت رقیق کنندگی خون ، حداقل ۷ روز قبل از عمل جراحی مصرف گیاه را قطع کنید.

۶.زنجیل

نام محلی: زنجفیل

نام علمی:Zingiba officinale

ویژگی‌های ظاهری: ریشه اصلی این گیاه از گره های موجود روی ساقه های ریشه دار آن رشد و نمو می کند. دارای برگ های طولانی، باریک ،کج و معوج ، سبز با گل های سفید و سبز مایل به زرد است. زنجبیل نوعی گیاه زیرزمینی است به همین دلیل ساقه ریشه دار این گیاه بخش اصلی آن خواهد بود.

به دلیل طعم تند و طبع گرم این گیاه ماده اصلی یخت و پز چینی‌ها و هندی‌ها است. ریشه‌ی این گیاه در درمان دریازدگی موثر واقع می‌شود بنابراین بهتر است در سفر‌های دریایی مقداری از آن‌را همراه داشته باشید .این گیاه همچنین گلودرد،سردردها،پاره ای از انواع دردهای قاعدگی وتب و درد ناشی از انواع سرماخوردگی ها و آنفلونزا را درمان می کند. در طب چینی شربت زنجبیل یکی از موثرترین درمان‌ها برای زخم معده است.

۷.شیرین بیان

نام محلی: ریشه بله یا ریشه مک

نام علمی:Glycyrrhiza globra

ویژگی‌های ظاهری: ریشه‌ی شیرین بیان مقدار قابل توجهی گلیسیرین دارد که باعث شیرینی این گیاه معطر شده است. هر چند طعم شیرین بیان به دلیل تنوع گونه‌های آن متفاوت است ومثلا شیرین بیان اسپانیا طعم ملایم و شیرین بیان یونان دارای طعم تلخ است.پوست ریشه قهوه ای پر رنگ وسیاه ومغز ریشه زرد رنگ است . گل های شیرین بیان به رنگ بنفش ، سفید و زرد و  میوه آن حاوی ۵ تا ۶ دانه است.

درمان کننده زخم معده و سرطان معده از اصلی‌ترین و موثرترین خواص این گیاه است.  این گیاه راز جوانی و به ضد پیری معروف است. از شیرین بیان برای درمان انواع سرفه در کودکان و بزرگسالان استفاده می‌شود.اگر مدام کوهنوردی نمی‌کنید شیرین بیان می‌تواند در دفع اسپاسم عضلانی به شما کمک کند.تقویت چشم، رفع سردرد، درمان سوء هاضمه، تسکین تنگی نفس از دیگر خواص این گیاه دوست داشتنی است. زخم و یا تاول‌های خود را با شیرین بیان شستشو دهید تا به روند بهبودی آن سرعت بخشد.

هشدار: استفاده زیاد برای طحال مضر است.

۸.رازیانه

نام محلی: راجونه

نام علمی:Foeniculum vulgare

ویژگی‌های ظاهری: رازیانه گیاهی است معطر که ارتفاع آن تا ۲ مترهم می رسد. دارای برگ های نازک و نخی است . گل‌های رازیانه زرد وبه‌صورت دسته جمعی  درانتهای ساقه ظاهر می شود. این گیاه کوچک که داری بویی معطر وطعمی شیرین است در ایران و در مناطق شمالی کشور در دامنه های کوه‌های دنا بطور خودرو می روید.

رازیانه  برطرف کننده‌ی حالت تهوع است بنابراین اگر به بیماری حرکت ( ماشین گرفتگی) مبتلا هستید می‌تواند به شما کمک کند. رازیانه مغز را فعال و دردهای مفاصل را برطرف می‌کند. یونانیان و مردم رم باستان از این گیاه برای لاغری استفاده می‌کردند. رفع چین و چروک صورت از دیگر خواص رازیانه است. قاعده آورو ادرار آور است وروغن آن‌ دردهای آرتروز را تسکین می‌دهد.

عوارض خاصی برای آن ذکر نشده است.

۹.پنیرک

نام محلی: توله

نام علمی:Malvasylvestris

ویژگی‌های ظاهری: گیاهی است خودرو با ارتفاع ۶۰ سانتی متر که ریشه های سفید رنگی دارد. ساقه آن استوانه ای شکل و صاف، برگ‌های آن بزرگ و گل‌های آن به رنگ بنفش و دارای رگ‌های تیره است.گل های پنیرک بعد از خشک شدن به رنگ آبی در می آیند.  کاشانی ها  به این گیاه مولجه می گویند.

پنیرک حاوی ویتامین های a , b , c ، ضد سرفه، مرهم سینه ،دارای خاصیت مسهلی و برای تنبلی روده‌ها مفید است. دمنوش پنیرک برای سرفه های شدید موثر واقع می‌شود و برگ و ریشه‌ی پنیرک ورم گوش را التیام می‌بخشد. اگر در طی سفر خود با زنبور گزیدگی مواجهه شدید مقداری پنیرک روی آن بگذارید.

موارد منع مصرف : _

۱۰.مرزنجوش

نام محلی: مرزنجوش

نام علمی:Origanum Vulgar Aureum

ویژگی‌های ظاهری: گیاهی به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر است که دارای برگ‌های طلایی  بوده و گل‌های صورتی آن از  تابستان تا پاییزظاهرمی‌شوند. ازمرزنجوش به دلیل بوی خوش و عطر ملایمش بعنوان خوشبو کننده استفاده می‌شود.

این گیاه  برای درمان بیماریهایی مانند مالیخولیا ، فلج، تنگینفس و ‌خفقان موثراست.  مرزنجوش  قاعده‎آور، شادی‎آور، برطرف‌کننده کک‌ومک، برونشیت، سیاتیک، تقویت معده، موثر در بیخوابی و بدبویی عرق است.از دیگر خواص درمانی این گیاه می‌توان به ضد نفخ، آرام‌بخش، تقویت کننده  معده و خلط‌آور اشاره کرد. درالتیام زخم‌ها این گیاه به کمک شما خواهد آمد.

هشدار: استفاده زیاد باعث آسیب رساندن به کلیه‌ها می‌شود.

 

 

11. کلپوره یا مریم‌ نخودی (Teucrium polium))

 

کلپوره گیاهی است از تیره نعنائیان، علفی، پایا و دارای شاخه‌های زیاد به ارتفاع 10 تا 35 سانتیمتر و دارای ظاهر سفید پنبه‌ای است. شاخه‌های گیاه کلپوره گرد و کردار است و اغلب به رنگ قرمز مایل به بنفش دیده می‌شود.

گلها‌ی گیاه دارویی کلپوره نسبتاً بزرگ هستند و به دسته‌های 1 تا 6 تایی در محور برگها‌ی بالایی قرار دارند و در رنگ‌های سفید، سفید مایل به زرد و یا زرد و حتی ارغوانی هستند.

این گیاه بیشتر در نواحی بایر، سواحل سنگلاخی و ماسه زارها یافت می‌شود. در کشور ما پراکندگی وسیعی در نواحی مختلف شمال، جنوب، مغرب و مرکز ایران دارد.

طبع گیاه دارویی کلپوره یا مریم‌ نخودی (Teucrium polium) گرم و خشک است. درمان سرماخوردگی، تقویت دستگاه گوارش و رفع اسهال، تسکین درد ناحیه قفسه سینه، سردرد و درد قاعدگی، کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون از خواص کلپوره در طب سنتی است.

کلپوره یا گیاه مریم‌نخودی از گیاهان دارویی بسیار مفید است که در طب سنتی برای درمان ناراحتی‌های دستگاه گوارش، رفع بیماری‌های دستگاه تناسلی - ادراری، تسکین درد ناحیه قفسه سینه و درمان عرق کردن زیاد در هنگام شب استفاده می‌شود. در ادامه این مطلب برخی از مهم‌ترین خواص کلپوره در درمان بیماری‌ها، طریقه مصرف و موارد احتیاطی در مورد مصرف این گیاه گردآوری‌شده است.

 

 

طبع گیاه              

    گرم و خشک (صفراوی)

 

طریقه مصرف       

    جوشانده، دم کرده

    عرق کلپوره

 

خواص درمانی      

    کاهش قند خون

    کاهش درد و ضعف اعصاب

    رفع سوء هاضمه، درمان اختلالات دستگاه گوارش و دل‌درد

    رفع بیماری‌های دستگاه تناسلی و ادراری

    التیام زخمهای مزمن

    تسکین دردهای قاعدگی

    داروی ضد روماتیسم

    درمان عرق کردن زیاد در هنگام شب

    تقویت لثه

 

مضرات  

    منع مصرف برای زنان باردار، مادران شیرده و کودکان زیر چهار سال

    منع مصرف برای بیماری‌هایی مانند گلوکوم، بزرگی پروستات، ناراحتی‌های قلبی و نارسایی کلیه و کبد

    خشکی دهان

    افزایش تعداد ضربان قلب

    احتباس ادراری

    سردرد

 

تداخل دارویی     

     داروهای ضد دیابت مانند انسولین و گلیبن

 

خواص کلپوره (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت گیاه دارویی کلپوره گرم و خشک است. برخی از مهم‌ترین خواص درمانی این گاه عبارت‌اند از:

    گیاه کلپوره فعالیت معده را تحریک و برای درمان خانگی اسهال مفید است. در طب سنتی از جوشانده کلپوره برای درمان اختلالات دستگاه گوارش و دل‌درد استفاده می‌شود.

    تسکین دردهای قاعدگی از خواص کلپوره است.

    از ضماد گیاه دارویی کلپوره به‌عنوان انتی بادی برای مقابله با نیش حشرات استفاده می‌شود.

    دم‌کرده سرشاخه‌های گل‌دار کلپوره اثر مقوی، نیرو دهنده و ضد تشنج دارد و اگر گرد آن وارد بینی شود مخاط بینی را تحریک کرده و ایجاد عطسه می‌نماید.

    درمان عرق کردن زیاد در هنگام شب از خواص گیاه دارویی کلپوره است.

    کلپوره برای تقویت اعصاب، تقویت لثه‌ها و دستگاه گوارش مفید است و مصرفان به کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون کمک می‌کند.

    کمک به درمان و رفع بیماری‌های دستگاه تناسلی و ادراری یکی دیگر از خواص کلپوره در درمان بیماری‌ها است.

    از گیاه کلپوره در بلوچستان، هند و ایران برای رفع درد ناحیه قلب و قفسه سینه استفاده می‌شود.

    از کلپوره برای بهبود جوش‌های بدن نیز می‌توان استفاده کرد.

    جوشانده گیاه کلپوره خاصیت تب بردارد و برای درمان خانگی سرماخوردگی مفید است.

    مصرف کلپوره یا مریم‌نخودی همراه عسل برای التیام زخمهای مزمن مفید است.

     از جوشانده غلیظ این گیاه و ترکیب آن باکمی آب می‌توان به‌عنوان داروی راشیتیسم به‌ویژه در کودکان و داروی ضد روماتیسم استفاده کرد.

 

گیاه کلپوره

مضرات کلپوره (موارد احتیاطی و منع مصرف)

    استفاده از گیاه دارویی کلپوره برای زنان باردار، مادران شیرده و کودکان زیر چهار سال اصلا توصیه نمی‌شود.

    به علت مسمومیت این گیاه برای کلیه‌ها و کبد بایستی در مصرف آن احتیاط نمود از همین رو مصرف دارویی این گیاه برای مدت کوتاه مجاز است.

    افراد دچار بیماری‌هایی مانند گلوکوم (آب‌سیاه چشم)، بزرگی پروستات و افراد دارای ناراحتی‌های قلبی و نارسایی کلیه و کبد بایستی از مصرف این گیاه اجتناب کنند.

    مصرف هم‌زمان گیاه کلپوره با داروهای ضد دیابت مانند انسولین و گلیبن کلامید بایستی بااحتیاط همراه باشد زیرا باعث کاهش بیش‌ازحد قند خون خواهد شد.

    خشکی دهان، افزایش تعداد ضربان قلب، یبوست، احتباس ادراری و سردرد از عوارض جانبی مصرف کلپوره است بنابراین توصیه می‌شود از این گیاه زیر نظر متخصص طب سنتی استفاده کنید.

 

 

12. مورد (نام علمی: (Myrtus) ی یا مورت نام یک سرده از تیره موردیان است.

مورد گیاهی پایا به شکل درختچه یا بوته و از تیره موردیان می‌باشد. این درخت یا درختچه همیشه سبز دارای برگ‌های بیضی نوک‌تیز، بدون دندانه، چرمی و به رنگ سبز تیره می‌باشد که به طور متقابل بر روی ساقه قرار می‌گیرند و معطرند.

گل‌های این گیاه، سفید رنگ، تقریبا درشت، زیبا و دارای عطر خاصی هستند که از اردیبهشت تا تیر ظاهر می‌شوند. میوه هسته‌ای مورد، کروی یا تخم‌مرغی به اندازه نخود و به رنگ آبی مایل به سیاه یا سیاه است که طعم گس و رزینی دارد. پوست ساقه مورد که به صورت تکه‌هایی از آن جدا می‌شود، معطر است. بر روی ساقه برجستگی‌هایی به نام گال وجود دارد. این برجستگی‌ها دارای مقدار زیادی تانن است و کاربرد دارویی دارد. با توجه به اینکه درخت مورد همیشه سبز می‌باشد، پرورش، نگهداری و کاشت آن بسیار رونق دارد. منطقه پراکنش آن نواحی مدیترانه، آسیا و ایران است. در ایران درخت مورد بیشتر در نواحی شمال، فارس، کرمان، بندرعباس، یزد و گیلان غرب دیده‌ می‌شود. قسمت‌های مورد استفاده خوراکی و دارویی مورد، میوه، گل، گال و برگ آن است.

 

طبع گیاه               

    سرد و خشک (سوداوی)

 

طریقه مصرف       

    دم کرده

    ادویه

 

خواص درمانی      

    درمان عفونت‌های ادراری

    تقویت دستگاه گوارش و رفع مشکلات هضم

    درمان برونشیت، سینوزیت و سرفه‌های خشک

    درمان بواسیر

    درمان زخم زبان و لثه

    درمان روماتیسم

    ضد عفونی کننده و ضد امگل

 

مضرات  

    حساسیت به صورت خارش و جوش‌های ریز

    استفراغ، اسهال و مسمومیت

 

خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از:

     برای تقویت معده از پودر برگ مورد قبل از هر وعده غذایی استفاده کنید.

    برای درمان بیماری‌های پوستی می‌توان از خواص مورد استفاده کرد.

    برای درمان ورمی که در کنار ناخن ایجاد می‌شود ضماد برگ مورد استفاده می‌شود.

    برای رفع ورم روده، درمان بواسیر و اسهال قبل از غذا 3 گرم برگ ساییده شده مورد فقط ظهر به مدت 5 روز استفاده شود.

    از خواص مورد ضد عفونی و رفع تحریک مخاط دهان است، به این منظور بایستی دم کرده برگ گیاه مورد را غرغره نماید.

    کنترل تعریق بدن، برطرف نمودن بوی بد زیر بغل و رفع بدبویی دست و پا از خواص مورد می باشد، به این منظور روزانه روغن مورد را به زیر بغل بمالید یا از پودر برگ آن استفاده کنید.

    برای رفع بیرون آمدگی مقعد برگ مورد را کوبیده و به صورت ضماد بگزارید.

    برای رفع درد کمر، ضربه و کوبیدگی، برگ مورد را پخته با پودر زیره کرمان، زرده تخم مرغ و روغن گل سرخ مخلوط کرده، کمی حرارت دهید، روی پارچه مالیده و روی اندام آسیب دیده قرار دهید.

    مورد بوی بد دهان را رفع و برای تقویت موی سر و سیاه شدن آن مفید است.

    برای درمان بیماری های دستگاه تنفسی از خواص مورد و دم کرده برگ آن استفاده می‌شود.

    گیاه مورد ضد باکتری و ضد ویروس است، همچنین دود کردن برگ مورد حشرات موذی را دور می‌کند.

    

دیگر موارد استفاده از خواص مورد

اسانس مورد در محصولات بهداشتی، مانند صابون و شامپو و فرآورده‌های پوستی، از جمله پماد و کرم و در عطر و ادکلن مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور متوسط از 100 کیلوگرم برگ مورد، 10 گرم اسانس به دست می‌آید. همچنین از چوب آن زغال فعالی با کیفیت عالی به دست می‌آید. چوب مورد بسیار محکم، قابل ارتجاع و دارای بافت ریز است و از آن در تهیه صنایع دستی، عصا و مبلمان استفاده می‌شود.

 

مضرات مورد (عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف)

در موارد خاصی برخی افراد نسبت به ترکیبات بلفارول موجود در گیاه مورد، حساسیت به صورت خارش و جوش‌های ریز در محل مصرف نشان داده‌اند، از اینرو ضروری است قبل از مصرف جهت تست حساسیت‌زایی، روی پوست بازو که به طرف بدن است، مقدار کمی از بلفارول مالیده و پس از ۲ ساعت در صورت عدم بروز حساسیت (قرمزی و خارش) استفاده گردد.

باید توجه داشت فراورده های مورد نباید به مقدار زیاد و بی‌رویه و برای مدت طولانی به کار رود زیرا بر اثر دفع اسانس از راه دستگاه تنفس، مخاط برونش‌ها تحریک شده و عوارض ناراحت کننده‌ای ایجاد می‌شود. زنان باردار نیز نباید اسانس مورد را استفاده کنند. همچنین استفاده خوراکی بیش از اندازه مورد خطرناک بوده و موجب استفراغ، اسهال و مسمومیت می‌شود.

 

13. جاشیر

نام علمی Prangos Ferulacea

 خانواده:  چتریان  Apiaceae

 

خصوصیات گیاه شناسی:

"جاشیر" با نام علمی Prangos ferulacea (L.) Lindl.  گیاهی دارویی و بومی نواحی جنوبی ایران است که در طب سنتی در درمان بسیاری از اختلالات مورد استفاده بوده و تحقیقات متعددی در جهت شناسایی ترکیبات گیاهی و خواص درمانی آن انجام گرفته است.

جنس Prangos در ایران ۱۵ گونه دارد. جاشیر گیاهی است پایا و بلند که عمدتاً به عنوان علوفه ای غنی در تغذیه دام ها استفاده می شود.

اسانس این گیاه از متابولیت های ثانویه گیاهی بوده که به طور وسیعی در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی و به عنوان ترکیباتی با خاصیت ضدمیکروبی مورد استفاده قرار می گیرند. از میان ۱۰ ترکیب شناسایی شده در اسانس جاشیر، آلفاپینن (۶/۳۶ درصد)، بتاپینن (۹/۳۱ درصد) و بتافلاندرن (۷/۱۱ درصد) ترکیبات اصلی محسوب می شوند.

 

 

شرایط محیط رشد:

این گیاه در اوایل بهار بعد از ذوب شدن برف ارتفاعات از زمین بیرون می آید و تا اواخر اردیبهشت و اوایل خردادماه به رشد خود ادامه می دهد. و تمام تابستان، پائیز و زمستان را در حال خواب می گذراند.

جاشیر بطور خودرو در نقاط کوهستانی در ارتفاعات برفگیر می روید. منطقه جنگلی کوه نورگان گوغر در شمال شرقی مرکز دهستان گوغر در شرق روستای چفریز واقع شده است. مهمترین رویشگاه گیاهان دارویی همچون جاشیر به شمار می آید که از دیرباز در اقتصاد ساکنین منطقه نقش بسزایی داشته است. جاشیر از گونه های مهم مرتعی موجود درفریدونشهر است.

 

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی:

جاشیر گیاهی دارویی و بومی نواحی جنوبی ایران است که در طب سنتی در درمان بسیاری از اختلالات مورد استفاده بوده و تحقیقات متعددی در جهت شناسایی ترکیبات گیاهی و خواص درمانی آن انجام گرفته است.

"جوشیر" صمغی است که از گیاهی به همین نام گرفته می شود.

این گیاه یکی از داروهایی است که برای بیماری های کلیوی استفاده می شود. ادرار آور است و حتی در مواردی بند آمده ها را باز می کند و قطره قطره ادرار کردن که از مشکلات مجاری ادراری است توسط این گیاه قابل درمان است و بطور کلی بازکننده ی مجاری ادرار می باشد.

مقوی سیستم دستگاه عصبی است. برای سرد مجازها داروی خوبی است که در رابطه با لقوه و رعشه استفاده می شود.

از سرشاخه های این گیاه به صورت سبزی های خوراکی استفاده می شود. از کوبیده ی برگ و عصاره آنها برای درمان دندان درد استفاده می شود.

از عصاره ریشه آن استفاده های صنعتی می شود مثل تهیه مواد آرایشی یا تهیه مسکن.

این گیاه مثل برخی از گیاهان، گیاهی سمی است بنابراین مقدار مصرف، زمان مصرف و دوره درمانی آن باید توسط پزشک تعیین شود.

این گیاه را همراه مرزنجوش استفاده می کنند زیرا مرزنجوش عوارضی را که این گیاه می تواند بوجود آورد تعدیل کرده یا کاهش می دهد.

این گیاه اصولاً در ارتفاعات رویش دارد و دارای گل های زرد با ساقه های بلند است.

 

تکثیر:

تکثیر گیاه معمولاً از طریق بذر می باشد. بذر بعد از رسیدن در خاک قرار می گیرد. در بهار سال بعد بذر جوانه می زند و رشد می نماید. بوته جاشیر در سال اول به بلندی 10 تا 20 سانتیمتر می رسد. بوته گیاه در هر سال بیش از دو یا سه ماه بر روی زمین باقی نمی ماند. بعد از، از بین رفتن بوته ریشه گیاه در خاک باقی می ماند و در سال بعد گیاه جدیدی از سلول های زاینده آن بوجود می آید. رویش گیاه در سال های بعد به تدریج زیادتر شده بطوریکه بعد از شش تا هشت سال گیاه به رشد نهایی خود می رسد که معمولاً همزمان با تولید گل و میوه می باشد.

 

14. پونه

نام علمی: Mentha pulegium

نام انگلیسی: European pennyroyal

پونه گیاهی است علفی و بوته‌ای به ارتفاع تا ۶۰ سانتی‌متر که به صورت خودرو در بسیاری از دشت‌ها و اطراف جریان‌های آب می‌روید. برگ‌ها بیضی‌شکل و نوک‌تیز و اکثراً دارای دندانه‌های کوچک و منظم هستند. از کلیه‌ی قسمت‌های گیاه و به‌خصوص برگ‌ها بوی بسیار قوی و نافذی به مشام می‌رسد.

گل‌ها به صورت مجتمع در کنار برگ‌ها و اکثراً در قسمت‌های بالای محور ساقه قرار می‌گیرند که به رنگ بنفش و گاهی گلی کمرنگ می‌باشند. پونه گونه‌های مختلفی دارد که به نام‌های گوناگون معروفند. یکی از این گونه‌ها به نام ویلوزا، پوشیده از کرک‌های فراوان ودارای بوی تندی است؛ به همین دلیل آن را برای استفاده پرورش می‌دهند.

قسمت‌ هوایی پونه و به‌خصوص برگ‌ها مورد استفاده می‌باشند. پونه در بسیاری از نقاط ایران ‌خصوصاً نواحی شمالی می‌روید و گونه‌‌ای از آن به نام خالواش در گیلان مشهور است که بوی معطر و مطبوعی دارد و به صورت سبزی خوراکی و یا اشکال دیگر مصرف می‌شود.

ترکیبات مهم:

پونه حاوی ۱ تا ۲ درصد اسانس مایل به زرد و یا سبز است. پولگون موجود در اسانس برگ آن از ۹ درصد در نوع برزیلی تا ۳۰ درصد در انواع آمریکایی وجود دارد. میزان پولگون گونه‌های اروپایی از ۹۰ تا ۹۴ درصد می‌باشد. موادی که به طور طبیعی در اسانس پونه وجود دارند و یا خودبخود اکسیده می‌شوند، عبارتند از: آلفاپی‌نن، بتاپی‌نن، لیمونن، ۳- اکتانول. ۳- اکنانول، پاراسیمن، ۳- اکتیل استات، منتون، ایزومنتون، پولگون، ایزوپولگون، پی‌پریتون، سیس و ترانس پولگون اکساید و کاریوفیلن.

ترکیبات مهم دیگر گیاه شامل اسیدلوریک اسیدمیریستیک، اسید پالمیتیک، سالی سیل‌آلدهید، دیوسزمین و هسپریدین است. دانه‌های خشک پونه حاوی تا ۲۵ درصد پروتئین، ۲۷ درصد چربی، ۱۱ درصد خاکستر، ۹/۰ درصد کلسیم، ۵/۰ درصد سدیم و تا ۵/۱ درصد پتاسیم می‌باشند.

 

داروشناختی و اثرات مهم:

برگ‌های پونه برای ایجاد طعم و مزه، درست کردن چای و به عنوان ادویه استفاده می‌شوند. اسانس پونه دارای طعم تلخ و احساس سردی است.بوی پونه کمی شبیه بوی سیترونل است و از آن در صابون‌های معطر استفاده می‌شود. اسانس پونه در حشره‌کش‌ها به کار می‌رود. همچنین، از آن به صورت پودر برای پاشیدن بدین منظور استفاده می‌شود. اسانس پونه یکی از منابع تولید طبیعی منتول می‌باشد.

یکی از محصولات پونه عرق طبی آن است.در زمان قدیم پونه را در اتاق افرادی که تشنج داشتند آویزان می‌کردند و معتقد بودند که تأثیر آن بیشتر از گیاه گل سرخ است. همچنین، آن را برای بهبود سردرد و گیجی به دور سر می‌بستند. چای پونه را نیز برای رفع سرماخوردگی، سرفه و مشکلات قاعدگی مصرف می‌کردند. در هر صورت، پونه باید با دقت مصرف شود، زیرا مصرف بیش از حد آن باعث مسمومیت می‌گردد.

در آمریکا برگ در اروپا از آن به عنوان ضدعفونی‌کننده، ضد نفخ، صفراآور، معرق، هضم‌کننده، قاعده‌آور، ضد سرفه و محرک استفاده می‌شود.

 

سمیت و عوارض جانبی:

مصرف خوراکی در حد یک قاشق چایخوری اسانس پونه می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. به طور مثال در گزارشی از ۱۹۷۸ کلرادوی آمریکا آمده است: مصرف خوراکی اسانس پونه برای سقط جنین باعث مرگ زن جوانی شد. مصرف در حد دارویی اسانس و یا فرآورده‌های پونه عارضه جانبی ندارد.آمار دیگر نشان می‌دهد که مصرف خوراکی ۲ قاشق چایخوری اسانس پونه یک مادر ۱۸ ساله را به مرگ کشانده است. حتی نصف قاشق چایخوری اسانس پونه می‌تواند باعث تشنج و کما شود.

 

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:

ضد درد، ضد چسبندگی پلاکت‌ها، بی‌حس‌کننده، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد ادم، ضد التهاب، آنتی اکسیدان، ضد روماتیسم، ضد اسپاسم، ضد ویروس، قابض، ضد نفخ، دپرسانت، ضد احتقان، معرق، ادرارآور، قاعده‌آور، قارچ‌کش، مسکن، مقوی معده، شل‌کننده‌ی عضلات و مهارکننده‌ی سیکلواکسیژناژ.

 

 

 

15. درمنه ، درمنه دشتی

نام محلی : درمه، دریم، دریمو، دریمن،

 درمنه‌، یوشان، ترخ (نام علمی: (Artemisia)   جنسی از گیاهان شامل ۲۰۰ تا ۴۰۰ گونه گیاه از تیره کاسنیان هستند که کپه‌های خوشه‌ای و گل‌هایی معمولاً تلخ دارند.

درمنه، گیاهی است بوته‌ای و خودرو از خانواده کاسنی‌ها که دارای برگ و گلی معطر و خاصیت دارویی است.[۴] شکل بوته‌ای و اعضای چوبی که قاعده ساقه‌های آن‌ها سخت و چوبی، محصور در برگ‌های کوچک پوشیده از کرک سفید می‌باشد. بلندی آن یک وجب تا یک یا یک اونیم متر در گونه‌های مختلف متفاوت است؛ بعضی گونه‌ها روی زمین گستره و بعضی افراشته‌اند. معمولاً گل‌های آن خوشبو و طعم آن تلخ می‌باشد. این گیاه هم در نواحی کوهستانی و هم در صحرا می روید.

سه تا چهار گرم گرد غنچه‌های ناشکفته آن را با عسل یا مربا یا شیر مخلوط کنید و صبح ناشتا بخورید و یاده گرم از گرد آن را در پانصد گرم آب جوش دم کنید و آب آن را صاف کرده سه قسمت کنید و صبح، ظهر و شب بنوشید. برای دفع کرم‌های دراز روده خیلی مؤثر است. دوازده گرم از آن را دم کنید و آبش را بنوشید و هم به موضع بمالید.

درمنه درمنه گیاهی است چند ساله که به طور وسیعی در ایران پراکندگی داشته و دارای سی و چهار گونه در ایران می باشد.اندام هوایی گیاه استفاده دارویی داشته و زمانی که گیاه به بذر می نشیند دارای بیشترین میزان مواد موثره بوده و بهترین زمان برداشت می باشد. این گیاه خواص دارویی زیادی دارد از جمله : اشتها آور ، باد شکن و ضد نفخ ، از بین برنده کرم و انگل روده ، افزایش دهنده تعریق ، ضد عفونی کننده ، ضد میکروب و قارچ ، حشره کش ، پاک کننده زخمهای عفونی و...... شرکت باریج اسانس با استفاده از این دارو داروی موضعی مایکودرم جهت قارچ پوستی و داروی دامی مایکوسیدین جهت عفونت قارچی حیوانات ساخته و به بازار عرضه کرده است. جهت درمان گزیدگی عقرب و رتیل مفید است. با شاخه‌های آن هر روز دندانها را خلال کنید. برای تقویت لثه‌ها و دندان‌ها تا حدودی اثر مفید دارد. ضماد خاکستر آن با روغن زیتون یا روغن زنبق برای جلوگیری از ریختن مو و تسریع در رشد مو مؤثر است.