مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج اولین مرکز تحقیقات این دانشگاه است که در سال 1386 مورد موافقت اولیه و سال 1395 مورد موافق قطعی قرار گرفت. طبیعت بکر شهر یاسوج، بزرگترین پارک جنگلی جنوب کشور را از آن خود کرده است و این امر سبب شده که ذخیره عظیمی از گیاهان، قارچ‌ها، جلبک‌ها، جانوران و میکروارگانیسم‌ها، که همگی ذخایر عظیمی از ترکیبات فعال زیستی را در خود دارند را در اختیار داشته باشیم. گران‌ترین و موثرترین داروهای موجود در بازار جهانی در این گروه جای دارند و بسیاری از داروها، از داروهای سرطان تا بیماری‌های فیزیولوژیک، عفونی و یا عصبی دارای منشأ طبیعی هستند. گرایش به سمت توسعه مواد داروئی با منشأ طبیعی درحال افزایش بوده و هم اکنون در بسیاری از موارد، تغییر خطوط صنایع دارویی از مواد سنتزی به مواد طبیعی در حال انجام است. بر اساس پتانسیل طبیعی قلل دنا که در پهنه جنوبی در شهرستان دنا و بویراحمد واقع است به عنوان یک موزه طبیعی گیاهان دارویی با تنوع و گونه های بی نظیر و منحصر به فرد ذخایر ژنتیکی ایران به عنوان پشتوانه ای برای کارهای تحقیقاتی این مرکز مورد توجه قرار گرفته است.


رسالت:

به منظور ارتقاء سلامت، توسعه، افزایش کیفی زندگی، تولید علم و اشتغالزایی در راستای چشم انداز کشور و برای توسعه اولویت های پژوهشی، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج با اهداف ذیل تأسیس گردیده است:

- شناسایی، جداسازی و تخلیص مواد موثره گیاهان دارویی و بررسی اثر آنها در بیماری های مختلف به منظور تهیه دارو، برنامه ریزی جهت دستیابی به گیاهان دارویی با ارزش و اصلاح شده و دانش کاشت، داشت و استحصال مواد موثره دارویی و ساخت دارو از طریق انجام طرح های تحقیقاتی و پژوهشی

- توسعه مدیریت پژوهشی در زمینه تحقیقات گیاهان دارویی از طریق تعیین اولویت های تحقیقاتی در زمینه گیاهان دارویی

- ارتقاء کیفیت پژوهشی در زمینه تحقیقات گیاهان دارویی با توجه به تعیین معیارهای موثر و اثربخش (منجر شدن به چاپ مقاله در مجلات داخلی و خارجی)، کارآیی طرح های تحقیقاتی و استفاده از طرح های ارائه شده در صنعت و تولید داروهای جدید

- ارتقاء کمیت پژوهش در زمینه تحقیقات گیاهان دارویی از طریق تسریع در داوری و تصویب طرح های ارائه شده به مرکز

- ارتقاء مشارکت برون سازمانی در زمینه تحقیقات گیاهان دارویی از طریق همکاری با محققین توانمند

- تسهیل دستیابی پژوهشگران به بانک های اطلاعاتی در زمینه اطلاعات مرتبط با گیاهان دارویی با استفاده از راه اندازی سایت اینترنتی مرکز

- توسعه نرم افزارهای علمی، کاربردی در جهت اهداف مرکز

- توسعه دستگاه ها و طراحی سیستم ها در جهت اهداف مرکز

- کشت، فرآوری و تولید داروهای گیاهی و گیاهان دارویی با توجه به اهداف مرکز

- برگزاری دوره های آموزشی، ورک شاپ، سمینارها و همایش ها و نیز همکاری با سایر مراکز تحقیقاتی


 نقاط قوت و فرصت ها

- بهره گیری از توان و استعدادهای بالفعل و بالقوه دانشگاه و استفاده از محققین توانمند استان در زمینه گیاهان دارویی     

-وجود اعضای هیئت علمی متخصص و با تجربه در دانشگاه

- امکان استفاده از طرحهای مشترک با شرکتهای دارویی موجود در استان

- بکر بودن بسیاری از زمینه های تحقیقاتی در کشور

- وجود پوشش گیاهان دارویی وسیع و غنی در منطقه (500 گونه)

- وجود دانشجویان تحصیلات تکمیلی مرتبط با انجام طرحهای پژوهشی در حوزه گیاهان دارویی

- توجه عمومی مردم به طب سنتی و گیاهان دارویی

-وجود بودجه های تحقیقاتی در سایر سازمانها و ادارات که در قالب طرحهای مشترک تحقیقات

 

 

 

نقاط ضعف و تهدید

- کمبود فضای فیزیکی

- کمبود تجهیزات پیشرفته

- نداشتن مزرعه اختصاصی کشت و پرورش گیاهان دارویی

- اشتغال اعضای هیئت علمی مرکز در سایر حوزه ها

- فقدان هرباریوم

- عدم تخصیص منابع مالی کافی

- عدم دسترسی به منابع مورد نیاز

- نداشتن نیروی متخصص

-نداشتن ردیف و پست سازمانی

- ناکافی بودن اعتبارات پژوهشی و عدم استقلال مالی

- تحریم ورود بسیاری از اقلام مصرفی و تجهیزاتی

- عدم نظامندی فعالیتها و ارتباطات کاری در دانشگاه


اهداف گیاهان دارویی:

هدف کلی: مطالعه گیاهان دارویی بومی در استان کهگیلویه و بویراحمد

اهداف جزئی:

(1)    ارتقاء کیفی و کمی مطالعات گیاهان دارویی در استان کهگیلویه و بویراحمد

- افزایش بودجه طرحهای پژوهشی در زمینه گیاهان دارویی

-  تشکیل کمیته سازماندهی امور مالی مرکز تحقیقات گیاهان دارویی

- افزایش سهم بودجه دریافتی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

- دریافت بودجه از سایر سازمانهای دولتی

- جذب بودجه از بخش صنعت غیر دولتی

-هدایت نمودن طرحهای پژوهشی و پایان نامه های تحصیلات تکمیلی به سمت گیاهان دارویی

 - افزایش تعداد مقالات در مجلات علمی پژوهشی و بین المللی

 

(2)   هدفمند کردن تحقیقات  گیاهان دارویی در استان کهگیلویه و بویراحمد

- جمع آوری، شناسایی گیاهان دارویی استان

- شناسایی گیاهان دارویی از نظر تیره، جنس و گونه سالانه 10 گونه

- خرید تجهزات برای خالص سازی، و فرموله کردن مواد موثره گیاهان دارویی

- خرید تجهیزات مورد نیاز جهت راه اندازی هرباریوم

- راه اندازی هرباریوم دارویی استان در سال اول برنامه

- مطالعه و بررسی فتوشیمی گیاهان دارویی

- کشت و تعیین مقدار مواد موثره موجود در گیاهان دارویی

- استخراج و خالص سازی ترکیبات گیاهان دارویی استان

- شناسایی و تعیین ساختار ترکیبات خالص شده

- بررسی تاثیر عصاره بدست آمده بر بیماریهای مرتبط در مدل های حیوانی و کشت سلولی

- تعیین فعالیت آنتی اکسیدانی به روش برون و درون تنی گیاهان دارویی

- تعیین فعالیت آنتی باکتریال و ضد قارچی گیاهان دارویی

- بررسی اثرات سمیت حاد و مزمن بر کلیه اندام ها و بافت ها

- تعیین فعالیت های ضد سرطانی گیاهان دارویی

- تعیین فعالیت های دیابتی گیاهان دارویی

- بررسی اثرات بیولوژیکی  و فارماکولوژیک گیاهان دارویی

- فرمولاسیون داروهای گیاهی

- مطالعات بالینی

 

زمینه های تحقیقاتی:

استاندارد سازی و تعیین مواد گیاهان دارویی

-         تعیین مقدار ترکیبات شیمیایی اسانس ها و عصاره های گیاهی

-         تعیین فنل و فلاونوئید کل گیاهی

-         تعیین فعالیت آنتی اکسیدان گیاهان

-         تعیین آنتوسیانین کل گیاهی

-         تعیین ساپونین کل گیاهی

-         تعیین موسیلاژ کل گیاهی

-         تعیین مقدار و استاندارد سازی فلاونوئیدها در گیاهان و فراورده های گیاهی

-         تعیین مقدار و استاندارد سازی آلکالوئیدها در گیاهان و فراورده های گیاهی

-         جداسازی و تعیین ساختار ملکولی فلاونوئیدهای گیاهی

-         جداسازی و تعیین ساختار ملکولی آلکالوئیدها گیاهی

-         جداسازی و تعیین ساختار ملکولی ساپونین ها گیاهی

-         استخراج ترکیبات موثره گیاهان دارویی

 

اثرات تراتولوژیک وسمی گیاهان دارویی

-         اثرات گیاهان دارویی بر بارداری و ناهنجاری های جنینی

-         اثرات سمیت حاد و مزمن بر کلیه اندام ها و بافت ها

 

اثرات فارماکولوژیک و درمانی گیاهان دارویی

(الف) مدل های آزمایشگاهی و حیوانی

-         اثرات ضد دیابتی گیاهان دارویی

-         اثرات ضد هایپر لپیدمی گیاهان دارویی

-          اثرات ضد افسردگی گیاهان دارویی

-         اثرات ضد اضطراب گیاهان دارویی

-        اثرات گیاهان دارویی بر حافظه و یادگیری

-         اثرات ضد دردی گیاهان دارویی

-         اثرات گیاهان دارویی بر سندرم ترک اعتیاد

-         اثرات ضد تشنجی گیاهان دارویی

-         اثرات گیاهان دارویی بر بارداری و ناهنجاری های جنینی

-         اثرات گیاهان دارویی بر سنگ کلیه

-         اثرات گیاهان دارویی بر زخم سوختگی

-         اثرات گیاهان دارویی بر رده های مختلف سلول های سرطانی


(ب) مطالعات کارآزمایی بالینی

-         اثرات ضد دیابتی گیاهان دارویی

-         اثرات ضد هایپر لپیدمی گیاهان دارویی

-         اثرات ضد دردی گیاهان دارویی

-         اثرات گیاهان دارویی بر سنگ کلیه

-         اثرات گیاهان دارویی بر ترک های پوستی در بارداری

-         اثرات حفاظتی گیاهان دارویی در کاهش عوارض داروها

-         اثرات گیاهان دارویی بر عفونت های واژینال

-         اثرات گیاهان دارویی به عنوان دهانشویه

 

نیاز به نیروی متخصص:

فلور غنی استان گونه های متعدد گیاهی را در بر می گیرد که تعداد بسیار زیادی از آنها را گیاهان دارویی تشکیل می دهند این گیاهان اغلب از دیرباز توسط بشر شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند. از نیمه دوم قرن اخیر تحقیقات وسیعی روی گیاهان دارویی در بیشتر کشورهای جهان انجام گرفته و بویژه در چند سال اخیر کشفیات مهمی روی ترکیبات ناشناخته گیاهان مذکور حاصل شده و بر این اساس داروهای فراوانی تهیه و به بازار عرضه گردیده است، به دلیل استفاده وسیعی که متابولیت های گیاهی در صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی و... دارند ضرورت مطالعه، شناسایی و کاربرد بر روی مواد دارویی موثر، بیش از پیش اهمیت یافته است. لذا با توجه به تدوین زمینه های تحقیقاتی مرکز تحقیقات نیاز به نیروی متخصص ذیل می باشد:

 

فارماکولوژی

علم فارماکولوژی شامل بررسی و شناسایی ترکیب دارویی و خصوصیات آنها، طراحی دارویی، مکانیسم مولکولی و سلولی، مکانیسم بافتی و دستگاهی، انتقال سیگنال و ارتباطات سلولی، تشخیص مولکولی، تداخلات، سم شناسی، شیمی بیولوژی، درمان و کاربرد پزشکی و توانایی های ضد پاتولوژیک داروها می باشد.


پژوهش های حیطه فارماکولوژی:

-         جمع‌آوری و شناسائی گیاهان داروئی و معطر از نواحی مختلف ایران

-         توسعه و گسترش هرباریوم تخصصی گیاهان داروئی

-         بررسی و مطالعه اثرات اسانس، عصاره و ترکیبات خالص گیاهان in vivo & in vitro

-         بررسی و مطالعه مکانیسم اثرات زیستی گیاهان در راستای مصرف آگاهانه آن

-          بررسی اثرات دارویی گیاهان بر فعالیت بیولوژیکی در مدل های حیوانی، انسانی و آزمایشگاهی

-         بررسی اثرات دارویی گیاهان بر کارآزمای بالینی

-          تقویت و آموزش مبانی علمی و کاربردی دانش گیاه‌شناسی گیاهان داروئی و مشاورت و راهنمائی در پروژه‌های دانشجویان

 

شیمی تجزیه

شیمی تجزیه شاخه‌ای از علم شیمی است که به مطالعه روش‌های جداسازی، شناسایی و بررسی کمّی اجزاء طبیعی یا مصنوعی یک ماده می‌پردازد. علم شیمی به عنوان یکی از علوم پایه زیربنای علوم مختلفی از قبیل بیولوژی، بیوتکنولوژی، پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و رشته های متعدد مهندسی است.


پژوهش های حیطه شیمی تجزیه:

-         کنترل کیفیت محصول (تولید با کیفیتی یکنواخت)

-         نمایش و کنترل آلوده کننده ها (آلاینده های آلی و پسابهای صنعتی)

-          مطالعات پزشکی و بالینی (سنجش میزان دقیق برخی ترکیبات آلی، عناصر و مواد در انواع بافت های پیچیده)

-         عیارگیری (سنجش دقیق مواد و عیار فلزات گرانبها) و... استفاده می شود.

-         مونیتور کردن مواد دارویی و طبیعی

-         کنترل کیفی فراورده‌ها و مواد اولیه شرکت های داروسازی

-          کنترل کیفیت شیمیایی گیاهان و مواد اولیه دارویی استفاده شده در صنایع دارویی، غذایی و بهداشتی

-         فعالیت در زمینه گیاهان دارویی به منظور شناسایی و استخراج مواد موثره در آنها

 

بیوشیمی

هدف اصلی آن تشخیص اختلالات در کیفیت و کمیت متابولیت های تشکیل دهنده بدن می باشد، متابولیت هایی که افزایش یا کاهش آن ها با بیماری های مختلف در ارتباط است. در اصل علم بیوشیمی دارای دو بخش بسیار مهم است. بخش اول آن آشنایی و مطالعه ساختارها و  فرایندهای شیمیایی سلول زنده و اجزای آن مثل پروتئین‌ها، کربوهیدارت‌ها، لیپیدها، اسیدهای نوکلئیک است. بخش بعدی و مهم این رشته مطالعه و پرداختن به مکانیسم های مولکولی بسیاری از بیماری هاست، مثل کم خونی و دیابت. در این حیطه حتی بیماری هایی که اخیرا فرد به آن ها مبتلا شده است را می توان با اندازه گیری سطح بعضی از آنزیمها در سرم تشخیص داد. این علم سعی دارد با استفاده از گسترش سریع علم و تکنولوژی بیوشیمی، در تشخیص علل سرطان، چگونگی تکامل انسان و تمایز و تکامل اندام ها، پاسخ دهد: هنگام بیماری چه ملکول‌ها یا چه سازوکارهایی دچار نارسایی می‌شوند، راهکارهای بیوشیمیایی درمان بیماری‌ها چیست؟ یک دانش آموخته بیوشیمی قادر است در آزمایشگاه، از امکانات و روش هایی از جمله تجزیه وزنی ، تجزیه حجمی ، سنجش کدورت ، اسپکتروفوتومتری ، فیلم فوتومتر ، فلوئورومتر ، الکتروفورز ، کروماتوگرافی .. استفاده کرده و بتواند آزمایش هایی از جمله آزمایشهای مربوط به الکترولیتهای بدن، آزمایش کبد و کلیه را انجام دهد.

 

پژوهش های حیطه بیوشیمی:

-         بررسی تاثیر عصاره بدست آمده بر بیماریهای مرتبط در مدل های حیوانی و کشت سلولی

-         تعیین فعالیت آنتی اکسیدانی به روش برون و درون تنی گیاهان دارویی

-         تعیین فعالیت آنتی باکتریال و ضد قارچی گیاهان دارویی

-         بررسی اثرات و مکانیسم سمیت حاد و مزمن بر کلیه اندام ها و بافت ها

-         کشت سلولی و تعیین فعالیت های ضد سرطانی گیاهان دارویی

-         تعیین فعالیت های دیابتی گیاهان دارویی

-         کشت سلولی به همراه استفاده و کاربرد گیاهان دارویی

-         اختلالات کبدی به همراه استفاده و کاربرد گیاهان دارویی

-         بررسی اثرات گیاهان دارویی بر کلیه و کبد

-         بررسی خواص سیتولوژی گیاهان دارویی به روش های مختلف


بیوتکنوژی دارویی

رشد چشمگیر دانش بیوتکنولوژی (زیست فناوری) در قرن بیستم باعث شده است که این دانش در بسیاری از ابعاد زندگی بشر نقش بازی کند. یکی از مهمترین حوزه هایی که دانش زیست فناوری در دهه های اخیر آن را متحول کرده، علم داروسازی است. به گونه ای که امروزه، بیوتکنولوژی دارویی به عنوان یکی از شاخه های دانش بیوتکنولوژی در جهان مورد توجه قرار گرفته است. زیست فناوری دارویی که حاصل تلفیق داروسازی و فناوری زیستی است گستره وسیعی را پوشش می دهد که از طراحی و تولید واکسن های نوترکیب تا ساخت مواد اولیه دارویی و طراحی و ساخت سیستم های نوین دارورسانی و ژن رسانی با هدف دارودرمانی یا ژن درمانی را در برمی گیرد. همچنین رشد فناوری نانوتکنولوژی و جنبه های کاربردی آن نیز باعث شده است تا افق تازه ای در برابر پیشرفت دانش زیست فناوری قرار گیرد.


پژوهش های حیطه بیوتکنولوژی:

-         تولید، تغییر و اصلاح‌فراورده‌ها، به ‌نژادی‌ گیاهان‌ و جانوران‌

-         تغییر میکروارگانیسم‌ها بر راستای تولید ماده موثره گیاهان.

-          استفاده از عوامل‌ بیولوژیک ‌برای‌ تغییر ساختار و تولید کالاها و خدمات‌ در کشاورزی‌، صنایع‌ دارویی‌ و پزشکی‌

-          استفاده از ارگانیسم‌های‌ زنده‌ یا قسمتی‌ از آنها در فرایندهای‌ تولید، تغییر و بهینه‌سازی‌ گیاهان‌ و جانوران‌

-          کاربرد تکنیک های‌ بیوتکنولوژی در تولید محصولات‌ کشاورزی‌، صنعتی‌، درمانی‌ و تولید کیت­های تشخیصی.

-         استفاده‌ از سلول‌ زنده‌ (کشت سلولی) در امور پژوهش و تولید در مقیاس‌ انبوه‌

-         تولید و بررسی فرآورده های تراریخته

 

فارماکوگنوزی

یک فارماکوگنوزی با توجه به ذخایر غنی طب سنتی و با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علمی و بکارگیری فن‌آوری های جدید، ضمن توسعه نقش و جایگاه خود در توسعه سلامت در جامعه ایرانی و به عنوان یکی از اعضای تیم مراقبتهای بهداشتی؛ به بسط و گسترش مرزهای دانش در سطح جهانی مبادرت خواهد کرد به نحوی که برترین جایگاه را در بین زیر مجموعه‌های رشته داروسازی و علوم دارویی در سطح کشور و عالی‌ترین مرتبه را در سطح کشورهای منطقه کسب نماید. فارماکوگنوزی علم مطالعه ی مواد دارویی از منابع طبیعی است و به طور کلی به بررسی و مطالعه ی منابع دارویی طبیعی می پردازد. این منابع طبیعی ممکن است گیاهی، حیوانی، میکروبی و یا هر منبع دیگر با منشأ طبیعی باشد.

 

پژوهش های حیطه فارماکوگنوزی:

-         شناسیایی ترکیبات شیمیایی موجود در گیاهان دارویی و دیگر منابع دارویهای طبیعی

-         استخراج اسانس های موجود در گیاهان دارویی و شناسایی ترکیبات

-         اثرات دارویی گیاهان و امکان تبدیل آنها به دارو بررسی می شود.

-          به کارگیری روشهای بررسی ماکروسکوپی، اورگانولپتیک و میکروسکوپی (خرده‌نگاری) برای داروهای خام گیاهی و همچنین روشهای فیزیکی و نیز فیتوشیمیایی برای کنترل این فرآورده ها.

-         تهیه فرآورده های گیاهی بر پایه متون طب سنتی و نیز یافته های جدید